1 Về Beethoven – Thiên Tài Vượt Lên Trên Số Phận. ‘Tôi
đã thoát khỏi nỗi u buồn và tôi sẽ là một người đàn ông chín chắn, thiết tha với
cuộc sống. Bạn có thể nghĩ tôi đang cố tỏ ra hạnh phúc trong điều bất hạnh.
Không! Tôi không cam chịu. Cuộc đời này đẹp lắm và tôi có hàng nghìn lý do để sống’.
– Beethoven.
Chín bản Giao hưởng, 1 vở nhạc
kịch "Fidelio", 32 bản sonata cho piano, 5 bản concerto cho piano, 16
bản nhạc cho bộ tư đàn dây; 16 bản sonata cho piano và một nhạc cụ khác (cello,
violin)... Beethoven không sáng tác nhiều như Mozart hay Schubert, nhưng những
sáng tác của ông - những công trình lao động thấm đẫm đam mê và sức mạnh - đã
thực sự hấp dẫn thính giả. Bản giao hưởng hay concerto hoặc sonata... đều mang
dấu ấn thiên tài. Thời thơ ấu Cuộc đời của Beethoven (Ludwig van Beethoven) là
một chuỗi liên tiếp rủi ro, bất hạnh.
Ông sinh tại Bonn ngày 17/12/1770, là con trai của một ca sĩ chẳng mấy
tiếng tăm. Cha ông - một người đàn ông nghiện ngập đã "giúp"
Beethoven "học nhạc" bằng những cuộc rượu thâu đêm và bắt con trai
chơi đàn mua vui cho bạn nhậu. Mặc dù phải ép chơi nhạc trong nỗi sợ hãi và ghê
tởm, nhưng cũng nhờ thế, mà từ rất sớm, Beethoven đã hình thành được "sự
nhạy cảm" và khả năng cảm thụ âm nhạc tinh tế. chính trong những buổi dạy
với đòn roi, la hét của cha, cậu bé Ludwig đã sớm thể hiện tài năng lớn. Năm 7
tuổi, cậu bắt đầu xuất hiện trước công chúng. Hơn một năm sau, nhà soạn nhạc
Christian Gottlob Neefe nhận cậu làm học trò của mình. Năng khiếu và sự miệt mài
học tập khiến Ludwig tiến bộ rất nhanh chóng. Ch. G. Neefe giới thiệu Beethoven
với Bach và Mozart. Năm 1787, Beethoven tới Vienna, một trung tâm âm nhạc thời
bấy giờ. Ông đã tìm được Count Waldstein - thày dạy, sau này vừa làm bạn lại vừa
làm người bảo trợ cho Beethoven. Chính diện mạo của Beethoven đã khiến
Waldstein bị thuyết phục. Dáng người thấp đậm, cục mịch vụng về; mái tóc đen cứng;
khuôn mặt lúc nào cũng khó đăm đăm... Cũng tại Vienna, Beethoven gặp Mozart - một
mẫu hình trái ngược hẳn với ông. Mozart đã rất nghi ngại khi nhận cậu bé Ludwig
vào làm việc, nhưng chỉ một lần duy nhất, khi nghe tiếng đàn piano của
Beethoven, Mozart đã phải thốt lên: "Hãy chú ý tới cậu bé này, chỉ không
lâu nữa, cậu bé sẽ khiến cả thế giới nói về mình". Cái chết của mẹ
Beethoven vào mùa hè năm 1787 đã mang ông trở lại Bonn. Thành danh Beethoven
năm 1818 Sau khi mẹ qua đời, Beethoven cùng chị gái phải làm việc cật lực để kiếm
sống. Bốn năm hết lòng vì gia đình, Ludwig đã có nhiều người bạn tốt như
Stephan von Breuning và Franz Wegeler (một trong những người đầu tiên viết nên
dòng tiểu sử Beethoven). Tháng 7/1792 nhà soạn nhạc nổi tiếng Haydn dừng chân tại
Bonn trên đường đi tới Vienna. Ông đã gặp Beethoven và cảm nhận rằng tài năng của
chàng thanh niên ấy cần được "kiểm soát" trước khiphát triển xa hơn.
Đầu tháng 11, Beethoven rời Bonn đến Vienna để học sáng tác cùng Haydn. Tuy
nhiên, hy vọng "kiểm soát" được Beethoven của Haydn đã tắt ngấm. Ông
không thể cưỡng lại được bước nhảy vọt của chàng thanh niên khắc khổ. Xung đột
chính trị, những thay đổi trong xã hội châu Âu (đặc biệt là cuộc Cách mạng
Pháp) đã tác động lớn tới âm nhạc của Beethoven. Sau khi nhận ra rằng, Haydn thực
sự không phải là mẫu hình mình tìm kiếm, Beethoven tìm đến Albrechtsberger - một
nghệ sĩ danh tiếng luôn gọi Beethoven là: "kẻ mang tư tưởng âm nhạc quá
khích". Beethoven đã phải trải qua những ngày sống khó khăn khi mới tới
Vienna. Cơ hội không sắp sẵn, hy vọng dần dần phụt tắt. Sự khao khát được sống
bình đẳng như thiêu đốt ông, thiêu đốt cuộc sống tù túng chật hẹp trong căn xép
nhỏ bé ở khu biệt thự của Hoàng tử Lichnowsky. Thời gian này, ở Vienna, cuộc cạnh
tranh giữa những nghệ sĩ piano trở nên gay gắt, ai cũng muốn giành nhiều người
hâm mộ, muốn hình ảnh của mình luôn luôn thay đổi - tươi mới trong mắt khán giả.
Cuộc chiến khiến họ mệt mỏi, kèn cựa lẫn nhau. Càng có nhiều đối thủ, Beethoven
lại càng thu hút được số đông tầng lớp quý tộc đến với âm nhạc của mình. Tên tuổi
của ông bắt đầu lan rộng. Beethoven bận rộn túi bụi với những buổi biểu diễn tại
Vienna, Berlin, Prague và nhiều trung tâm văn hoá khác ở châu Âu. Tình hình tài
chính của Beethoven theo đó cũng được cải thiện, ông đã có một căn hộ riêng.
Ông là một trong những nhà soạn nhạc đầu tiên tự do lựa chọn buổi biểu diễn,
cũng là người tiên phong trong hoạt động chống lại sự "kiểm soát nhạc
sĩ" của những vị bảo trợ. Tuy nhiên, vào độ tuổi 20-30, phần lớn Beethoven
thiên về chơi piano hơn là soạn nhạc. Đau đớn thay, khi ông cảm nhận được những
dấu hiệu đầu tiên của chứng khiếm thính thì tài năng soạn nhạc mới được thể hiện.
Những bản nhạc giao hưởng ra đời, công chúng ngưỡng mộ và "nghiêng
mình" thán phục tài năng, cậu bé cực khổ năm nào thực sự "bắt cả thế
giới nhắc đến tên mình" còn Beethoven thì âm thầm mang nỗi đau không thể cảm
thụ âm nhạc bằng đôi tai tạo hoá sinh ra. Ngày 2/4/1800 Beethoven giới thiệu bản
giao hưởng đầu tiên. Một năm sau (1801), thiên tài nhạc cổ điển bắt đầu phải sống
trong thế giới "vô thanh". Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau
Beethoven từ giã "nghệ sĩ chơi piano bậc thầy" khi bắt đầu cảm nhận dấu
hiệu của chứng khiếm thính. Trong một bức thư gửi người bạn Karl Ameda ngày
1/7/1801, ông đã viết: Tôi ước ao biết bao bạn ở đây lúc này, để dành cho
Beethoven của bạn vài giây phút trong khoảnh khắc cuộc đời khốn khổ. Đấng Tạo
hoá đã sơ sẩy và gây ra một rủi ro cho đời tôi.... Đôi tai tôi, hình như đã khó
nghe lắm. Có lẽ, Beethoven đã biết điều bất hạnh ấy trước đó ba năm, ông bắt đầu
xa rời bạn bè, sống thu mình. Nhiều người quanh ông cho rằng, ông có quá nhiều
mối quan tâm khác hoặc lơ đãng với họ. Trong một bức thư gửi tới Wegeler, ông
viết: Làm sao, làm sao tôi là một nhạc sĩ, lại có thể nói với mọi người rằng
"tôi bị lãng tai"? Tôi sẽ làm thế nếu tôi có thể vượt qua định mệnh?
Nhiều nhạc sĩ có thể đã nghĩ tới con đường kết thúc cuộc đời, và Beethoven cũng
có thể đã tính tới điều đó. Nhưng sự kiên cường vươn lên trong đời, sự đam mê
âm nhạc đã thôi thúc ông, đã buộc ông hướng tới tương lai và coi điều bất hạnh
của mình như một động lực để sáng tác. Bức thư gửi Wegeler (viết 5 tháng sau),
một Beethoven bản lĩnh, kiên quyết đấu tranh chống lại số phận đã khiến chính bạn
ông phải kinh ngạc. Ông nói, việc ông bị điếc là thách thức lớn với ông, và ông
nhất định chiến thắng. Tôi đã thoát khỏi nỗi u buồn và tôi sẽ là một người đàn
ông chín chắn, thiết tha với cuộc sống. Bạn có thể nghĩ tôi đang cố tỏ ra hạnh
phúc trong điều bất hạnh. Không! Tôi không cam chịu. Cuộc đời này đẹp lắm và
tôi có hàng nghìn lý do để sống. Năm 1802, bác sĩ khuyên ông đến Heiligenstadt,
ngôi làng vùng ngoại ô Vienna với hy vọng sống trong khung cảnh thiên nhiên yên
tĩnh sẽ cải thiện khả năng nghe của ông. Môi trường mới đánh thức trong
Beethoven tình yêu thiên nhiên và làng quê, hy vọng - lạc quan - yêu đời trở lại
tâm hồn ông. Beethoven mê say với những cánh đồng trải dài đầy nắng, hàng cây
xanh thướt tha trong chiều hoàng hôn. Và.. bản giao hưởng số 2 ra đời. Mùa thu
năm đó, đột nhiên sức khoẻ của ông giảm sút, thậm chí Beethoven còn nghĩ rằng,
ông không thể qua nổi ngày đông giá buốt, Beethoven đã viết Chúc thư
Heiligenstadt. Có những người nói tôi là cố chấp, bướng bỉnh. Đó là họ không hiểu
tôi. Trái tim tôi, tâm hồn tôi từ lúc còn nhỏ đã biết và luôn sẵn sàng đón nhận
sự thân thiện, hoà nhã. Và tôi háo hức thể hiện điều ấy. Nhưng 6 năm ròng, niềm
hy vọng lụi tàn theo bệnh tật, khốn khổ... Tôi tự cô lập chính tôi. Tôi bị hiểu
lầm, bị thoái thác bởi tôi không thể nói với mọi người: "Nói lớn lên, hét
lên đi! vì tôi điếc"... Tôi không muốn đối mặt với thần chết. Hãy tới đi,
tôi sẵn sàng chờ tử thần với lòng dũng cảm... Từ giã Heiligenstadt Trở về sau kỳ
nghỉ ở Heiligenstadt, âm nhạc của Beethoven đã trở nên sâu hơn, quyến rũ hơn.
Ông bắt đầu sáng tạo nên một thế giới âm nhạc mới. Mùa hè năm 1803, ông viết bản
giao hưởng số 3 - 'Eroica'. Bản giao hưởng này đã hoàn toàn phá bỏ mọi chuẩn mực
viết nhạc giao hưởng từ trước, nó tạo nên cách nhìn nhận, cách cảm thụ hoàn
toàn mới mẻ. Beethoven xem đó là thành công lớn nhất sau thời gian dài lao động
miệt mài. Stephan von Breuning - người ở chung nhà với Beethoven đã vỗ tay như
"sấm dậy" khi mới nghe được nửa bản giao hưởng 'Eroica'. 5 năm tiếp
theo ở Vienna (1804-1808), cuộc sống của Beethoven có thể mô tả như một trạng
thái đơn điệu, buồn tẻ. Tình bạn rạn nứt, âm nhạc thì trưởng thành hơn, và phần
lớn thời gian của ông dành cho việc theo đuổi một người phụ nữ mà cả cuộc đời
ông không tới được. Các bản giao hưởng số 5 và 6 được hoàn thành vào mùa hè năm
1808. Bản số 6 (Pastoral) là bức hoạ mô tả sinh động cuộc sống tươi đẹp ở vùng
ngoại ô Heilingenstadt. Tháng 7/1812 Beethoven viết thư cho người phụ nữ không
tên và ghi rằng: "Tình yêu bất diệt" (Immortal Beloved). Nhưng bức
thư không được gửi, sau khi Beethoven qua đời, người ta đã tìm thấy trong hộc tủ
bí mật của ông. Casper Carl - em trai Beethoven qua đời tháng 11/1815. Ông trở
thành người bảo trợ cho cháu trai 9 tuổi Karl tới năm 1820. Bản giao hưởng số 9
ra đời năm 1823, cũng là thời gian Beethoven hoàn toàn không thể nghe được nữa.
Những ngày cuối cùng Mùa thu năm 1826, Beethoven đi nghỉ cùng Karl (cháu trai)
tại Gneixendorf. Thiên tài nhạc cổ điển dường như cảm nhận thời khắc cuối đời.
Vào lúc 5:30 sáng, ông đã ngồi bên bàn, giành giật từng giây chạy đua với tử thần
để sáng tác. Sau bữa sáng, ông vội vã đi ra những cánh đồng, và đi rất chậm
rãi, miệng lẩm nhẩm, cánh tay đưa lên xuống nhịp nhàng, rồi lại đột nhiên dừng
lại, lúi húi ghi chép vào cuốn sổ tay. Đầu tháng 12, Beethoven trở lại Vienna,
bệnh viêm phổi đã lui dần sau những ngày nghỉ. Nhưng chỉ vài ngày sau, ông phải
nằm liệt giường vì mắc chứng xơ gan, thậm chí người ta đã nghĩ ông qua đời ngay
lúc đó, vì toàn thân Beethoven phù nề đáng sợ. Đầu tháng Ba năm sau, sức khoẻ của
ông suy sụp nghiêm trọng. Ngày cuối cùng của Beethoven sau này được bạn ông kể
lại là cuộc đấu tranh ghê gớm với bệnh tật.
5:45 chiều ngày 26/3/1827, cơn
bão lớn đột nhiên ập tới nơi ông ở, căn phòng của Beethoven ngập trong ánh chớp
chói loà và những tiếng sấm rền vang. Beethoven mở mắt, ông giơ nắm tay phải
lên cao, đầy vẻ hăm doạ. Rồi cánh tay rơi xuống, đôi mắt thiên tài khép lại. Một
trái tim đã ngừng đập.
Đám tang của ông có tới hàng chục nghìn người tham dự, ông được chôn cất
tại Wahring Cemetery. Năm 1888, hài cốt nhà soạn nhạc thiên tài được chuyển tới
Zentral ( Vienna) - nơi an nghỉ dành riêng cho những nghệ sĩ vĩ đại.
"Sonata ánh trăng" huyền
ảo quá, và ngay cả sự ra đời của nó cũng có thật nhiều giai thoại. Sau đây là một
giai thoại nổi tiếng về xuất xứ của bản nhạc bất hủ này. Năm 1801, Beethoven
đang sống ở kinh đô âm nhạc thế giới là thành Vienna – thủ đô nước Áo. Để trang
trải khó khăn trong cuộc sống thường ngày, ngoài việc sáng tác, Beethoven còn dạy
nhạc cho con gái các nhà quý tộc. Beethoven xấu trai nhưng mang một trái tim
nghệ sĩ đa tình. Ông đem lòng yêu say đắm một học trò của mình là Giulietta
Guicciardi. Cô thiếu nữ dường như cũng biết được điều đó nhưng chỉ im lặng khiến
Beethoven càng thêm hy vọng. Thế nhưng, tình cảm ấy của Beethoven đã bị cự tuyệt
khi ông ngỏ lời với Giulietta dưới vòm hoa nhà nàng vào một buổi tối sau khi dạy
xong.
Tuyệt vọng và đau đớn, đêm hôm đó
Beethoven đã lang thang vô định trong thành Vienna rồi đứng cô độc trên cây cầu
bắc qua dòng Danube xanh xinh đẹp. Đó là một đêm trăng rất sáng, Beetthoven như
sực tỉnh khi đắm mình trong một không gian tĩnh lặng ngập tràn ánh trăng với nước
sông Danube lấp lánh huyền ảo. Thành Vienna đã chìm sâu vào giấc ngủ, chỉ còn
người nhạc sĩ đau đáu một mảnh tình đơn phương đang đứng cô độc giữa đất trời
thấm đẫm ánh trăng. Đâu đây tiếng dương cầm vang lên xa vắng, tiếng đàn như hút
hồn dẫn bước chân Beethoven đi một cách vô thức đến một ngôi nhà trong khu lao
động nghèo. Ở đó chỉ có người cha đang ngồi nghe cô con gái mù của mình chơi
dương cầm. Người cha đau khổ bảo Beethoven rằng con gái mình chỉ có một ước mơ
duy nhất suốt cuộc đời là được ngắm nhìn ánh trăng trên dòng Danube, nhưng ông
chẳng bao giờ có thể đem đến cho con niềm hạnh phúc giản dị ấy.
Xúc động trước tình cảm của người
cha dành cho con gái và ngạc nhiên trước tiếng dương cầm thánh thót của người
thiếu nữ mù, Beethoven ngồi vào cây đàn và bắt đầu chơi. Những nốt nhạc vang
lên ngẫu hứng, ào ạt dâng theo cảm xúc mãnh liệt của nhà soạn nhạc thiên tài,
lúc nhẹ nhàng hiền dịu như ánh trăng, lúc lại mạnh mẽ mênh mang như sóng sông
Danube. Dường như không còn cuộc sống vất vả với những lo toan thường nhật,
không còn những mảnh đời đau khổ, những bi thương tuyệt vọng mà chỉ còn một thế
giới huyền ảo, lung linh như cổ tích. Tiếng nhạc ngân lên trong ánh trăng, thấm
đẫm trong ánh trăng, dạt dào trong ánh trăng, đọng lại từng giọt cảm xúc đầy
khát vọng bứt ra khỏi lời nguyền của số phận.
(Sưu tầm - Đầu đề tôi thêm vào)
Mời thưởng
thức:
Chương 1: https://youtu.be/wUJ5EfWocRE
Chương 2: https://youtu.be/qPzMzNT1oUw
Chương 3: https://youtu.be/bBwQRCYyqYk
Toàn tập: https://youtu.be/JnLFftTnSIY
